بررسی برخی آراء مفسرین شیعه و سنی در مورد سوره مباركه غاشیه - دانلود
بررسی برخی آراء مفسرین شیعه و سنی در مورد سوره مباركه غاشیه
فهرست مطالب
كلیات 1مقدمه 2
تعریف موضوع 3
اهمیت موضوع 3
پیشینه موضوع 3
سئوال اصلی 3
فرضیه 3
سئوال‌های فرعی 3
روش تحقیق 4
محدودیت‌های تحقیق 4
پیشنهادات 4
چكیده 5
فصل اول بررسی لغوی لغات مطرح شده در سوره مباركه غاشیه
1- غاشیه 7
2- خاشعه 7
3- عامله 9
4- ناصیه 9
5- تصلی 10
عنوان صفحه
6- حامیه 11
7- انیه 12
8- ضریع 13
9- یُسمن 14
10- ناعمه 15
11- لاغیه 15
12- سُرُر 16
13- مرفوعه 17
14- اكواب 17
15- نمارق 18
16- مصفوفه 19
17- زرابّی 19
18- مبثوث 20
19- رفعت 21
20- نصبت 21
21- سطحت 21
22- مصیطر 22
23- تولی 23
24- ایاب 23
عنوان صفحه
فصل دوم: تفسیر آیات سوره مباركه غاشیه
مقدمه 26
معرفی سوره 26
ارتباط سوره با سوره قبل 28
ارتباط سوره غاشیه با سوره طور 29
مفهوم كلی دسته اول، آیات 7 تا 1 30
– ترجمه و تفسیر آیه 1 31
– ترجمه و تفسیر آیات 3 و 2 33
– ترجمه و تفسیر آیات 5 و 4 37
– ترجمه و تفسیر آیات 7 و 6 39
مفهوم كلی دسته دوم، آیات 16 تا 8 42
– ترجمه و تفسیر آیات 9 و 8 43
– ترجمه و تفسیر آیات 12 و 10 45
– ترجمه و تفسیر آیات 4 و 13 47
– ترجمه و تفسیر آیات 16 و 15 49
مفوم كلی دسته سوم، آیات 26 تا 17 51
– ترجمه و تفسیر آیه 17 52
– ترجمه و تفسیر آیات 20 و 18 54
– ترجمه و تفسیر آیات 22 و 21 59
عنوان صفحه
– ترجمه و تفسیر آیات 26 و 23 62
نتیجه 68
فصل سوم: بررسی نكات برجسته سوره مباركه غاشیه
مقدمه 70
الف: اسماء قیامت 70
ب: نعمتها و نقمت‌های اخروی 72
1- نعمتهای اخروی 72
2- نقمت‌های اخروی 75
ج: توجه به آیات آفاقی 78
1- شتر 79
2- آسمان و زمین 82
3- كوه 85
د: فایده تذكر 86
– چه كسانی پند پذیرند؟ 88
– چه كسانی از پند رویگردانند؟ 89
– شرط تذكر 89
هـ: رسالت پیامبر صلی‌الله علیه و آله 90
– سخنی درباره نبی و رسول 90
– فرق نبی و رسول 91
عنوان صفحه
– ضرورت رسالت 92
– پیامبر (ص) رابط انسان و خدا 93
– نقش وحی و رسالت پیامبر (ص) 93
– پیامبر (ص) سراج منیر 94
ابلاغ: وظیفه پیامبر (ص) 95
اهل بیت درهای هدایت 96
نتیجه 97
منابع 98
منابع
1- بیان- سید ابوالقاسم خویی- م 1371- ترجمه محمد صادق نجمی، هاشم هاشم زاده هریسی- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- تهران 13822- تفسیر نمونه- ناصر مكارم شیرازی و همكاران- دارالكتب الاسلامیه- تهران زمستان 1370 چاپ نهم.
3- تفسیر موضوعی پیام قرآن- ناصر مكارم شیرازی و همكاران- دارالكتب الاسلامیه- تهران 1377- چاپ پنجم.
4- ترجمه تفسیر المیزان- سید محمد حسین طباطبایی- (م 1402 ق)- ترجمه موسوی همدانی- انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزه علمیه قم- پاییز 1363.
5- ترجمه و تفسیر مجمع البیان- شیخ ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی، (م 548 ق) ترجمه شیخ علی صحت- انتشارات فراهانی- تهران- اسفند1359- چاپ دوم
6- التفسیر الكبیر الفخر الرازی- جلد 32- 31- بی تا.
7- ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن- ابوالقاسم حسین بن محمد بن فضل معروف به راغب اصفهانی- م 502 هـ – ترجمه غلامرضا خسروی حسینی- كتابفروشی مرتضوی- چاپ اول- پنجمین سال انقلاب اسلامی.
8- تفسیر نورالثقلین- عبدعلی الحویزی- مصحح السید هاشم الرسولی المحلاتی- المطبعة العلمیه بقم- 1385 ق- 1377 هـ .
9- پژوهشی دربارة قرآن كریم و پیامبر (ص)- فخرالدین حجازی- انتشارات بعثت- چاپ اول- مرداد 1353
10- الجامع الاحكام القرآن- لابی عبدالله محمد بن احمد الانصاری القرطبی- الناشر دارالكتب العربی- لطباعة والنشر القاهره- 1387 هـ – 1967 م – جلد 20
11- جامع البیان فی تفسیر القرآن- ابی جعفر محمد بن جریر الطبری- (م 310 هـ)- لطباعة و النشر- دارالمعرفة- بیروت- لبنان- 1392 هـ .
12- درسهایی از قرآن- غلامعلی حداد عادل- دفتر نشر فرهنگ اسلامی- تهران- چاپ سوم 1384.
13- روح المعالی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی- علامه الالوسی البغدادی- م 1270 هـ . دارالاحیاء – بیروت- بی تا.
14- ره توشه- محمدتقی مصباح یزدی- انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی- قم تابستان 1380- چاپ چهارم.
15- سیمای آفتاب- ابوالفضل موسوی گرمارودی- انتشارات دلیل ما- قم- چاپ اول- پاییز 1380.
16- شرح واژه های قرآن در ترجمه تفسیر عظیم مجمع البیان- علی كرمی فریدونی- انتشارات فراهانی- تهران 1381- چاپ اول.
17- فرهنگنامة قرآنی- گروه بنیاد پژوهشهای اسلامی- انتشارات آستان قدس رضوی- مشهد- چاپ دوم- 1377.
18- فرهنگ جدید عربی- فارسی- فواد افرام البستانی- ترجمه منجد الطلاب- مترجم محمد بندر ریگی انتشارات حر- تهران 1378- چاپ اول.
19- فرهنگ عربی- فارسی- لاروس- مترجم سید حمید طبیبیان- انتشارات امیركبیر- تهران- 1382- چاپ سیزدهم.
20- فرهنگ ابجدی- عربی- فارسی- ترجمه المنجد الابجدی- مترجم رضا مهیار- انتشارات اسلامی- زمستان 1370- چاپ اول.
21- قاموس قرآن- علی اكبر قریشی- انتشارات دارالكتب الاسلامیه- تهران- بی تا.
22- قرآن كریم با ترجمه و تجدیدنظر كامل محمدمهدی فولادوند- نشر دارالقرآن الكریم- چاپ دوم آذر 1377.
23- قرآن در آینة پژوهش- مقالات علمی- پژوهش فارغ التحصیلان دكتری تخصصی (Ph.D) تهیه و تنظیم محمد كاظم شاكر- نشر هستی نما- چاپ اول پاییز 1381- دفتر سوم.
24- الكشاف عن حقایق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التاویل- محمد بن عمر الزمخشری- م 528 هـ – دارالكتاب العبری- بیروت- لبنان- بی تا.
25- كشف الایات- محمدرضا غیاثی كرمانی- انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم- چاپ دوم- زمستان 1382.
26- مبانی شناخت- درسهایی از اصول عقاید اسلامی (1)- محمد محمدی ری شهری- انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم- چاپ چهارم- بهار 1382.
27- معنای متن- پژوهشی در علوم قرآن- نصر حامد ابوزید- ترجمه مرتضی كریمی نیا- انتشارات طرح نو- تهران چاپ اول 1380.
28- المراجعات- رهبری امام علی علیه السلام در قرآن و سنت- سید عبدالحسین شرف الدین موسوی- ترجمه جعفر امامی- نشر بین الملل، سازمان تبلیغات اسلامی- تهران چاپ اول- زمستان 1379.
29- من البرهان فی تفسیر القرآن- السید هاشم بن سلیمان البحرانی- م 1107 یا 1109- الطباعة الثانیه
30- نهج البلاغه امام علی علیه السلام- مترجم حسین استاد ولی- انتشارات اسوه- تهران- چاپ اول 1384.
31- نبوت- مرتضی مطهری- انتشارات صدرا- تهران چاپ هشتم- دی 1381.
32- نسیم حیات- تفسیر قرآن كریم- جزء 30- ابوالفضل ؟؟؟ انتشارات هجرت قم- زمستان 83- چاپ نوزدهم.
33- نظم قرآن (4)- عبدالعلی بازرگان- انتشارات قلم- قم- چاپ اول- 1374.
تعریف موضوع
این پروژه بر آنست با برسی سوره غاشیه اهداف اصلی این سوره با توجه به تفاسیر شیعه و سنی مورد كنكاش قرار دهد.اهمیت موضوع
قرآن كریم كتاب هدایت بشر در همه زمانها و مكانها بوده و شایسته است تمامی سوره قرآن كریم مورد توجه و تحقیق و بررسی قرار گیرند تا در پرتو این پژوهشها به اهداف عالی آن دست یافته و سبب تفكر و تعمق هر چه بیشتر در آیات این كتاب الهی شود.پیشینه موضوع:
درخصوص سوره غاشیه در كتب تفسیری شیعه و سنی، مطالبی بیان شده است. اما كتاب یا پروژه‌ای كه اختصاصاً به این سوره، محتوایش و هدف آن پرداخته باشد، وجود ندارد.سئوال اصلی: آیا می‌توان گفت تناسب آیات در این سوره ما را به انا علینا حسابهم می‌رساند؟
فرضیه: بین دیدگاههای مفسران شیعه و سنی در مورد نكات برجسته سوره غاشیه اتفاق نظر وجود دارد.
سئوالات فرعی:
1- آیا اسماء قیامت توقیفی هستند. چرا در این سوره؟
2- چرا در این سوره به برخی از نعمتها و نقمتها اشاره شده است؟
3- چرا به برخی از آیات آفاقی اشاره شده است؟
4- چرا پیامبر صلی‌الله علیه و آله مصیطر نیست؟
روش تحقیق:
با توجه به موضوع پروژه این تحقیق كتابخانه‌ای است.محدودیت‌های تحقیق:
با توجه به اینكه تمامی تفاسیر مطالبی شبیه به هم را بیان كرده بودند این پروژه با محدودیت منابعی كه مطالب جدید و نوین ارائه كرده باشند رو به رو بوده است.پیشنهادات
از آنجایی كه كتب تفسیری هر كدام كمابیش با الهام از تفاسیر دیگر نگاشته شده‌اند این امر باعث شده است مطالب تفسیری تقریباً تكرار شوند. مخصوصاً در نقل روایات و نتیجه‌گیری آیات و مباحث مربوط به محتوای سوره، به نظر می‌رسد كه اگر بخواهیم مطالب جدید و نوین در رابطه با این سوره یا سوره‌های دیگر بدست آوریم باید گذشته از مطالب تفسیری و علوم قرآنی از علوم دیگر، مانند- نجوم، روانشناسی، اخلاق و … در این خصوص بهره برد.چكیده
لازم به ذكر است كه درباره این سوره مطالب بسیاری قابل بحث و بررسی است ولیكن این پروژه به لحاظ گنجایش، ظرفیت پرداختن به تمامی موضوعات مربوطه را ندارد.به همین علت، این تحقیق به بعضی از موضوعاتی كه در آیه مورد توجه قرار گرفته، به طور گذرا و كلی پرداخته است. مطالبی كه در این پروژه مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند به این ترتیب است: فصل اول: این فصل حاوی بررسی لغوی لغات مطرح شده در سوره مباركه غاشیه است. در این قسمت سعی شده است لغات با توجه به كتب لغوی معتبر و نیز كتب تفسیری مورد بررسی قرار گیرند.
فصل دوم: در مورد تفسیر آیات سوره مباركه غاشیه می‌باشد و لذا مطالبی كه در این قسمت آمده بیشتر جنبه تفسیری دارد، ولی قبل از پرداختن به تفسیر آیات، موضوعات مختلفی پیرامون سوره، مورد ارزیابی قرار گرفته است. مانند: معرفی سوره- فضیلت سوره- ارتباط سوره با سوره قبل و دیگر سوره.
روش پرداختن به تفسیر در این فصل این است كه اول ترجمه آیه یا آیات مربوطه آمده است و سپس در ذیل آن تفسیرهای مختلف شیعه و سنی آمده است. لازم به ذكر است كه آیات این سوره از نظر محتوا به سه دسته كلی تقسیم شده است كه قبل از پرداختن به آیات هر دسته، مفهوم كلی نیز بیان شده است.
فصل سوم: اختصاص دارد به بررسی نكات برجسته سوره، از جمله مطالبی كه در این فصل بدانها اشاره شده به این ترتیب است. اسماء قیامت- نعمتها و نقمتها اخروی توجه به آیات آفاقی از جمله آسمان، زمین، شتر، كوه، فایده تذكر، رسالت پیامبر صلی‌الله علیه و آله.
1- غاشیه
غاشیه (غشاء: پرده) فروپوشنده[1]غاشیه جمع غواش (غشی): مؤنث (الغاشی)، پوشش و سرپوش، پوشش دور قلب، بلا و سختی، روز رستاخیز[2].
الغاشیه مؤنث الغاشی، پوشش، روپوش، رویه، غشاء بیرونی قلب. جمع غوایش- حادثه ناگوار قیامت و …[3] .
مجمع‌البیان درباره این واژه می‌گوید: این واژه از ماده «غشاوه» به معنی فرا گرفتن و پوشاندن آمده است، این نام برای روز رستاخیز به خاطر آنست كه ترس و هراس رویدادهای وحشت‌بار آن همه را بسان سایه‌ای سهمگین زیر پوشش می‌گیرد[4].
غاشیه: فراگیرنده و پوشاننده «اَفَأمنوا ان تأتیهم غاشیة من عذاب الله یوسف 107» مراد از غاشیه نقمت و عذاب فراگیرنده است. قیامت در «هل اتیك حدیث الغاشیه» از آن جهت غاشیه خوانده شده كه عموم را فرا گیرد و احدی از آن مستثنی نیست[5].
غواش: جمع غاشیه: فراگیرنده‌ها. «لهم من جهنّم مهادٌ و من فوقهم غواش» برای آنها از جهنم بستر و از بالاتیان فراگیرنده‌ها است یعنی آتش از بالا و پایین آنها را احاطه كرده[6].
2- خاشعه:
خاشعه: هراسان، وحشت‌زده، ذلت‌بار.[7]الخاشعه مؤنث (الخاشع) است. و الخاشع جمع خُشَّع و خَشَعَة و خاشعون به معنی زبون و فروتن[8].
(الخاشع): فروتنی كننده. بَلْدَةٌ خاشعةٌ محلیكه جای سكونت در آن نیست[9].
قاموس قرآن: خشع: خشوع به معنی تذلّل و تواضع است. راغب می‌گوید: خشوع به معنی ضراعة و تذلّل است و اكثر استعمال آن در جوارح است چنانكه اكثر استعمال ضراعة در تذلّل و تواضع قبلی است.
قاموس ادامه می‌دهد: آنچه مسلم است این است كه خشوع به معنی تذلّل و تواضع است و آن با سكوت و آرامی و اطاعت و سر بزیر انداختن قابل جمع و تطبیق است و اما راجع تذلل درونی و بیرونی (قلبی و جوارحی)، بنابر تصریح قرآن در هر دو به كار می‌رود و رفته است: مانند «اَلَم یأن للذین آمنوا ان تخشع قُلُوبُهُمْ لِذِكر الله و ما نَزَل من الحقِّ …حدید/ 16 : آیا برای مؤمنان وقت آن نرسیده كه دلهایشان بیاد خدا و آن حقی كه نازل شده خاشع و متواضع شود» در این آیه كریمه خشوع در تواضع قلبی به كار رفته. و در سه آیه بعد مانند «و خَشَعَتِ الاصواتُ للرّحمن فلا تَسَمُع الّاهمساً (طه/ 108) صداها برای مذّلت در پیشگاه خدا، بیفتد و آرام می‌شود و جز صدای خفیف نشنوی»- «خاشعَةً ابصارُهم ترهقُهمِ ذلّه. قلم/ 43»- «وجوهٌ یومئذٍ خاشعةٌ: غاشیه/2» به معنی تواضع و تذلّل بیرونی استعمال شده است[10].
زمخشری می‌گوید: خاشعه یعنی ذلیلة[11].
راغب: خشع: الخشوع= یعنی تضرع و زاری، واژه خشوع بیتشر در حالاتی كه در اعضاء بدن ظاهر می‌شود به كار می‌رود ولی- تضرع در معنی زاری و فروتنی است و بیشتر در حالتی كه در دل و ظاهر انسان به وجود می‌آید به كار می‌رود.
3- عاملة:
عاملة عمل كننده، تلاشگر[12]:العاملة جمع عاملات و عوامل، مؤنّث (العامل) است. نویسنده در معنی عامل آورده است: العامل جمع عمّال و عاملون و عملة به معنی كارتر، كسیكه با دست كاری را انجام دهد، آنكه برای دیگری كار كند …[13]
فخررازی: العاملة: فهی التی تحمل الاعمال[14].
4- ناصبة
ناصبة (نَصْبْ): رنج كشیده، رنج دهنده[15].الناصبه جمع نواصب به معنی آنكه در راهپیمایی بكوشد، «هم ناصبٌ»: ناراحتی خسته كننده[16]. همچنین منجه الطلاب در معنی این لغت (الناصب) نزدیك به همین معانی را ذكر كرده است[17]. مجمع‌البیان نیز این واژه را به معنی رنج بردن بیان كرده است[18].
المیزان می‌گوید: ناصبه، اسم فاعل و مشتق از مصدر (نصب) است به معنی تعب و كوفتگی[19]. ناصب: اسم فاعل است رنج دهنده- ناصب لازم هم می‌آید و به معنی به زحمت افتاده است. مانند «وجوهٌ یومئذٍ خاشعه، عاملة ناصبه». ظاهراً مراد از عمل تلاش غیرمشروع دنیا است كه باعث رنج، آخرت است یعنی، چهره‌هایی در آنروز ذلیل‌اند، تلاش‌گراند در دنیا بزحمت افتاده‌اند در قیامت[20]. فخررازی نیز همین معنی را برای این لغت بیان كرده و می‌گوید: النصب: الدؤوب والعمل مع التعب[21].
قرطبی این لغت را به معنی تبعة آورده است[22].
[1] – نسیم حیات- جزء30- ص 124
[2] – فرهنگ عربی- فارسی ابجدی ص 634
[3] – منجد الطلاب ص 395
[4] – واژه‌های قرآن در ترجمه تفسیر مجمع‌البیان ص 563
[5] – قاموس قرآن- قرشی- جلد 5- ص 101
[6] – قاموس قرآنی- ج5- ص 101- اعراف/ 41 و 6- اعراف/ 41
[7] – نسیم حیات- جزء30- ص 125
[8] – فرهنگ ابجدی عربی- فارسی- ص 352
[9] – منجد الطلاب ص 132
[10] – قاموس قرآن- جلد 2- ص 249 و 248
[11] – الكشاف- جلد 4- ص 742 و مجمع‌البیان- طبری- جزء 30- ص 102
[12] – مفردات راغب- ج اول- ص 659
[13] – فرهنگ ابجدی ص 596- منجد اطلاب ص 378
[14] – التفسیر الكبیر-ج31- ص 152
[15] – نسیم حیات- جزء 30- ص 125
[16] – فرهنگ ابجدی ص 891
[17] – منجد الطلاب- ص 585
[18] – واژه‌های قرانی در تفسیر مجمع‌البیان ص 563
[19] – المیزان- ج 20- ص 642
[20] – قاموس قرآن- جلد 7- ص 67
[21] – التفسیر الكبیر- ج 31- ص 152
[22] – تفسیرالقرطبی-ج20- ص 27