پژوهش نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان - دانلود
پایان نامه نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان در 177 صفحه ورد قابل ویرایش
پژوهش نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی و بررسی مقامات و دیوان در 177 صفحه ورد قابل ویرایش
فهرست
عنوان صفحه
چکیده
پیشگفتار
بخش اول:اوضاع سیاسی ، اجتماعی، فرهنگی و ادبی
جهان عرب و لبنان در قرن نوزدهم
-اوضاع سیاسی
- اوضاع اجتماعی
- اوضاع فرهنگی و ادبی
بخش دوم: نگاهی به زندگی و آثار ناصیف یازجی
فصل اول:تاریخچه زندگی ناصیف یازجی
- اصل خاندان
- در دربار امیر بشیر شهابی
- زندگی ناصیف در بیروت
- وفات یازجی
- مقام و منزلت ناصیف یازجی
فصل دوم:گذری بر آثار شیخ ناصیف یازجی
بخش سوم:بررسی مجمع البحرین
فصل اول: ویژگی مقامات
فصل دوم:برگزیده ای از مقامات شیخ ناصیف یازجی
- المقامه الطبیه
- المقامه العقیقیه
- المقامه النجدیه
بخش چهارم: پژوهشی در دیوان یازجی
فصل اول:ویژگیهای شعر ناصیف
فصل دوم:اغراض شعری
- مدح
- رثا
- حکمت
- غزل
- تاریخ شعری
منابع و ماخذ
ملخص الرساله
پیشگفتار
زمانیکه از ادبیات عصرنهضت سخن می گوییم، بیشتر افراد چنین گمان می کنند که در این دوره تمامی ادیبان و شاعران از هر آنچه که رنگ و بوی ادبیات کلاسیک داشت ،گریزان شدند و علیه سبک قدیم شوریدند؛ اما با مطالعه بیشتر و عمیق تر پی می بریم که در عصر نهضت ادبی ، استادانی وجود داشتند که بر اصالت عربی و اسلوبهای کهن اجدادشان سخت پایبند بودند.
اینان توانایی و مهارت بسیاری در زمینه های مختلف ادبیات و نیز علوم بلاغی و لغوی داشتند و بر حفظ آنها تاکید می کردند.از جمله این اساتید،"شیخ ناصیف یازجی" را می یابیم که کمتر کسی به شناخت این ادیب و شناساندن سبک و آثار وی پرداخته است.
شیخ ناصیف در سال 1800م در لبنان میان خانواده ای اصیل متولد شد . او از همان کودکی به آموختن علم و ادب پرداخت و از ده سالگی به سرودن شعر روی آورد.بیشتر اشعار این استاد در زمینه حکمت و رثا است. او هیچگاه ابزار مدح را در راه چاپلوسی و کسب مال دنیا به خدمت نگرفت.بسیار بر حفظ ارزشهای ملی – عربی پایبند بود و در تمام ظواهر زندگی اش به واقع عمل می نمود.
یازجی تمام عمرش را صرف مطالعه و تحقیق و تالیف کرد وچنان شهرتی کسب نمود که دانشجویان و اساتید از اقصی نقاط کشورهای عربی به سوی او می آمدندتا از سرچشمه دانش او جرعه ای نوشند.
شیخ ناصیف فرزندانی نیک تربیت نمود که برخی از آنها در زمینه شعر و ادب مشهور می باشند. از جمله فرزندان او "شیخ ابراهیم یازجی" است که راه پدر را ادامه داد.
شیخ ناصیف بجز مجال ادب در زمینه صرف و نحو و علوم بلاغی و منطق و طب و موسیقی از خود آثار ارزنده ای بجا گذاشت.
اما در زمینه ادبیات ،مقامات او در خور توجه می باشد. کتاب "مجمع البحرین " شامل شصت مقامه است که به شیوه مقامات حریری نگاشته شده است. این کتاب مجموعه لغوی عجیب و با ارزشی می باشد که در بر دارنده حوادث تاریخی و تفاصیل دقیقی راجع به آداب و رسوم عربها در زندگی و منش و جنگها و افتخارات آنهاست.همچنین پر از ضرب المثل و معما می باشد.
بجز مجمع البحرین ،یازجی دیوان شعری از خود به جا گذاشت که موضوعات مختلفی چون غزل ، مدح،رثا ،حکمت و تاریخ شعری را در بر می گیرد. ولی در مجموع می توان گفت دیوان وی رنگ و بوی حکمت دارد چرا که شیخ علاوه بر آنکه قصاید مستقلی در زمینه حکمت سروده ، در مدح ها دو رثاهایش هم حکمت بسیاری آورده است . شبخ ناصیف در اشعارش بسیار رهروی متنبی می باشد .او متنبی را بسیار دوست می داشت و سبک وی را تقلید نمود . بنابراین اشعار یازجی به همان سبک قدیم سروده شده است و در نهایت جزالت و فخامت لفظ و معنا می باشد .
این رساله شامل چهار فصل می باشد :
فصل اول به اوضاع سیاسی ،اجتماعی ،ادبی و فرهنگی جهان عرب در قرن نوزدهم به صورت مجمل پرداخته شده است .
در فصل دوم زندگی « شیخ ناصیف یازجی » و آثار وی مورد برسی قرار گرفته است .
در فصل سوم به صورت مجزا مقامات شیخ – که اثر گرانبهایی است- و نیز سبک شیخ در مقامات آمده است .
و در فصل آخر دیوان شعری شیخ همراه با ترجمه برخی اشعار وی و بیان برخی نکات بلاغی مورد کنکاش واقع شده است .
در پایان از تمامی اساتید ارجمندم به خصوص استاد محترم جناب آقای دکتر جعفری و استاد گرامی جناب آقای دکتر شایگان مهر نهایت تشکر را دارم ، ونیز بسی لازم است از سر کار خانم وحدانی استاد محترم دانشگاه پیام نور و دانشگاه آزاد واحد مشهد که مرا از راهنمایی بی شائبه شان بهره مند نمودند تقدیر و تشکر نمایم .
در ضمن از کتابداران محترم آستان قدس رضوی و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی مشهد و از تمام دوستان عزیزم که مرا در این مهم یاری رساندند از جمله خانم حاتمی کمال تشکر را دارم و از خداوند برای تمام این بزرگواران توفیق روز افزون خواستارم .
اوضاع سیاسی و جغرافیایی كشورهای عربی ولبنان
در سالهای بین 1800 تا اوایل قرن بیستم جهان عرب شاهد تحولات بسیار بزرگی در زمینه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی و .... بود.
این سال ها شاهد حضور دولت های غربی در كشورهای اسلامی و دخالت مستقیم آنها در تمام امور این سرزمین ها بود.
دولت هایی چون فرانسه و انگلیس، رقیبانی سختكوش بودند كه در جهت و راستای منافع استعماری شان به اشغال و چپاول سرزمین های عربی می پرداختند. هرچند حضور آنها در این كشورها چندان به طول نینجامید ولی آثار این حضور تا مدت ها -وحتی به جرأت می توان گفت تاكنون- در بیشتر زمینه های سیاسی، اجتماعی، ادبی، دینی و فرهنگی باقی ماند.
از آن سو، دولت عثمانی به ضعف گراییده بود و همین عامل وجود كشورهای بیگانه را در جهان اسلام پررنگ تر می كرد تا بدانجا كه از خلافت عثمانی جز نمادی تهی چیزی باقی نمانده بود.
در مصر به فاصله چند سال از خروج فرانسویان از خاك آنجا، محمدعلی پاشا در سال 1805 م بر تخت پادشاهی نشست. او در ابتدای حكومتش، تمام هم و غمش را صرف كشورگشایی نمود و موفق شد كشورهایی چون سودان، شام و برخی دیگر از سرزمین های عربی را تصرف نماید هرچند بعدها به دلایلی مختلف سربازان مصری مجبور شدند خاك سوریه را ترك گویند اما حكومت «محمدعلی » و جانشینش « اسماعیل پاشا، » دوران شكوفایی سرزمین مصر از جهات مختلف محسوب می شود.
سوریه در آن روزگار از نظر سیاسی، بحران های زیادی به خود دید. در ابتدای قرن نوزدهم طعمه حاكمان مستبدی چون «جزار» و« عبدالله پاشا » یا دیگر فرمانروایان لبنانی و غیره بود و پس از آنكه به مدت نه سال تحت تصرف مصر بود دوباره به حاكمیت دولت عثمانی درآمد و آشفتگی ها و نابسامانی ها، دیگر بار ادامه پیدا كرد. همین اوضاع آشفته سبب شد تا بسیاری از ادیبان سوری ترك دیار كنند و به لبنان یا مصر یا حتی اروپا مهاجرت نمایند.
اما در لبنان، عصر « امیر بشیر شهابی » (1789-1840) عصر شكوفایی بود. او دربار خود را مركز تجمع نویسندگان و شاعرانی چون « نقولا ترك » ،« پطرس كرامه » و« ناصیف یازجی» كرد.
پس از دوران شهابیها اوضاع لبنان آشفته شد تا به حوادث سال 1860 و بالاخره به استقلال لبنان و حكومت فرمانداران انجامید و آن آغاز شكوفایی نهضت مدارس و معارف بود اگر چه در این دوره آزادی روزنامه ها محدود گردیده بود.
برخی لبنانی ها نیز به خاطر اوضاع آشفته كشورشان به ناچار به مصر -كه از همه نظر بسیار اوضاع مناسبی داشت- و آمریكا مهاجرت كردند اما در همان كشورها هم در نهضت ادبی جهان عرب تأثیر بسزایی گذاشتند كه در اینجا مجال بیان آن نیست.
سایر كشورهای عربی هم آماج جنگ های پی در پی میان بیگانگان و مسلمانان بود. اما می توان گفت مصر و سرزمین شام اوضاعی بسیار بهتر از آنها داشتند و از همین دو سرزمین بود كه نهضت ادبی شكل گرفت و تا سایر كشورها پیش رفت.
اوضاع اجتماعی و فرهنگی:
همان گونه كه می دانید اوضاع سیاسی هر كشوری تا حد زیادی بر اوضاع اجتماعی، فرهنگی، ادبی و .... تأثیرگذار است. به طور طبیعی اوضاع اجتماعی جهان عرب نیز از اوضاع و احوال سیاسی آن متأثر شد.
مردم كشورهایی چون سوریه، لبنان، عراق و.... به خاطر آشفتگی اوضاع و ظلم حاكمان عثمانی و دست نشانده های آنها در فقر زندگی می كردند. در كنار آن جهل و ظلمت نیز همه جا را فرا گرفته بود.
یك فیلسوف فرانسوی كه در اواخر قرن هجدهم از كشورهایی چون تركیه، مصر و سوریه دیدن كرده بود می گوید: «جهل و فقدان علم یك پدیده عمومی در این كشورهاست كه همه طبقات جامعه را دربرگرفته است و در تمامی زمینه های ادبی، علمی و هنرها جلوه گر می شود حتی در صنایع دستی كه ساده ترین امور است .....» .
اما با آمدن فرانسویان به خاك مصر، اوضاع دگرگون شد. هرچند حضور آنها در مصر بیش از سه سال نینجامید ولی آنها با خود گروهی دانشمند و صنعتگر آوردند كه به تأسیس مراكز علمی پرداختند. آنها در قاهره مدارسی برای فرزندان فرانسویان ساختند. همچنین دو روزنامه فرانسوی به راه انداختند. همینطور اولین چاپخانه عربی را در این كشور با خود به ارمغان آوردند. آنها صحنه تئاتر و مجامع علمی نیز به پا كردند.
زمانی كه محمدعلی به حكومت مصر نائل آمد تلاش زیادی در جهت ارتقاء مصر از لحاظ سیاسی، فرهنگی، علمی، ادبی، نظامی و .... نمود. او برای یادگیری علوم غربی، هیئت هایی از مصر به اروپا می فرستاد. از فرانسویان و برخی تركان بهره می جست . در زمان او مدارس و چاپخانه و روزنامه های زیادی تأسیس شد.
این وضعیت در زمان جانشین های محمدعلی بخصوص اسماعیل پاشا ادامه داشت به گونه ای كه در زمان این پادشاه مصر آن قدر پیشرفت كرد كه آن را قطعه ای از اروپا به شمار می آوردند.
اما در سوریه در نیمه های اول قرن نوزدهم نهضت ادبی – اجتماعی كم كم شكل گرفت. از جمله عوامل آن:
- گشایش درهای تجارت و ورود بیگانگان به بیروت
- رواج چاپخانه هایی چون بولاق وآستانه والآداب الشرقیه و انتشار آثار آنها بود.
- ظهور علما و ادبایی كه بیشتر آنها در اروپا تحصیل كرده بودند و اكنون مناصب والایی در دربار حكومت عثمانی داشتند.
- تأسیس مدارسی به شكل مدرن و جدید
آری در این دوره ما شاهد مدارس، چاپخانه، روزنامه و مجله ها، مجامع علمی و ادبی، كتابخانه ها، سالن های تئاتر زیادی در سرزمین های اسلامی هستیم كه در شكل گیری نهضت فرهنگی- اجتماعی تأثیر بسزایی داشتند.
خلاصه آنكه این عصر اختلاف فاحشی از دیگر دوره ها دارد. مهم ترین این اختلاف، تأثیرپذیری كشورهای اسلامی از تمدن اروپا بود. جهان عرب از زمان ظهور اسلام تا بدین دوره در چهارچوب تمدن اسلامی واقع بود. اما در این دوره متأثر از تمدنی شد كه از نظر شكل و روش ها با تمدن اسلامی تفاوت داشت.
جرجی زیدان در این خصوص می گوید: «در دوره عباسی كه مسلمانان به ترجمه علوم سایر ملل به زبان عربی پرداختند آنها ابتدا آن را هضم می كردند و بعد به صبغه عربی - اسلامی در می آوردند. اما در این دوره جریان تمدن گرایی غرب آن قدر بر مسلمانان غلبه كرد كه چاره ای جز همگامی با آن را نداشتند. هر چند در ابتدا با آن احساس بیگانگی می كردند و از آن دوری می جستند...».
بنابراین در این زمان مسلمانان عرب ناخواسته در چنگ تمدن غرب قرار گرفتند و با وجود مقاومت ابتدایی سرانجام به آن تن دادندو حتی از آن استقبال كردند البته وجود هیئت های مذهبی اروپایی- امریكایی در كشورهای اسلامی و رواج مدارس آنها در این امر بسیار تأثیر گذاشت. چرا كه آنها در این مدارس، دانش آموزانی تربیت می كردند كه به شیوه تمدن غرب بار می آمدند. زبان آنها در این مدارس زبان انگلیسی یا فرانسویی بود و یا كتاب هایی كه تدریس می شد به این زبان ها نوشته شده بود و به ناچار این دانش آموزان به خواندن این كتاب ها كه گاه سیاست های مذهبی در ورای آنها نهفته بود روی می آوردند.
این چنین نسلی تربیت شد كه در برابر تمام خواسته های غرب، سر تعظیم فرود آورد. خواسته هایی كه گاه تماماً با موازین اسلامی در تضاد قرار داشت.
اصل خاندان ناصیف یازجی
«یازجی» كلمه ای تركی به معنای «نویسنده» است. یكی از اجداد شیخ ناصیف به خاطر اینكه برای برخی كارگزاران ترك در اواسط قرن هجدهم كتابت می نمود به این لقب خوانده شد.
خانواده وی در اصل اهل شهر «روم حمص» هستند و تا اواخر قرن هفدهم در همان شهر بودند تا اینكه از میان آنها «سعد» -جد پدربزرگ شیخ ناصیف- با گروهی از خانواده اش به لبنان مهاجرت كردند.
بنابراین اصلیت خاندان وی سوری الاصل بودند ، اما گروهی از خانواده او به دورترین ناحیه غرب ساحل لبنان رفتند و در همانجا سكنی گزیدند و گروهی دیگر به «وادی الیتم» روانه شدند. اینان همچنین در قرن هجدهم مذهب ارتدكسی را رها كرده وكاتولیكی شدند.
كودكی و جوانی شیخ ناصیف (1800-1828)
ناصیف بن عبدالله بن ناصیف بن جنبلاط بن سعد الیازجی در «كفرشیما» -یكی از روستاهای ساحل لبنان- درنزدیكی جنوب بیروت- در تاریخ بیست و پنج مارس سال 1800 م زاده شد.
پدرش، عبدالله یكی از مشهورترین پزشكان روزگار خود بود كه به شیوه ابن سینا طبابت می كرد. وی اصول طب قدیم را نزد برخی راهبان «شویر» آموخته بود و خود به آزمون و خطا روی آورد تا اینكه در طبابت خبره شد و نبوغ یافت. با این وجود به ادبیات هم متمایل بود و هرگاه فرصت به او دست می داد به مناسبت برخی حوادث شعر می گفت.
فرزند وی –ناصیف- در چنین محیط مملو از دانش و علم و تحصیل ادب پرورش یافت. اندك زمانی نگذشت كه مقدمات خواندن و نوشتن را نزد راهبی لبنانی به نام «قس متی الشبابی» فراگرفت. او به خواندن هر كتابی كه به دستش می رسید –حتی كتاب های كمیاب- مشغول شد. ناصیف تمام كتاب های دردسترس را مطالعه كرد و به اتمام رساند. سپس به دیر راهبان می رفت و از آنها كتاب قرض می گرفت. در این میان نزد پدرش طبابت می آموخت و در یادگیری فن موسیقی و آهنگ ها كوشش بسیار مبذول می داشت.
ناصیف كودكی بسیار باهوش بود و حافظه شگرفی داشت به گونه ای كه كم اتفاق می افتاد كه بیش از یك بار نیاز به مطالعه كتابی داشته باشد. او هرگاه به اثر نفیسی برخورد می كرد و می ترسید از دستش برود با خط زیبایش آن را رونویسی می كرد. هنوز ده ساله بود كه شعر گفتن آغاز كرد و قطعه های زیبایی در زجل سرود.
ناصیف، شانزده سالگی را به اتمام نرساند كه در روستای كفرشیما و روستاهای مجاور ساحلی اش بسیار مشهور شد. او همین طور شعر عامیانه و قطعه های شعری می سرود. مردم آن منطقه او را راهنمایی كردند تا به لبنان رود. «پاتریك اغناطیوس پنجم» ، كشیش بزرگ كاتولیك از او خواست تا كاتبش شود. آن موقع منزلگاه او در «دیرالقرقفه» در تپه های مشرف به كفرشیما بود. ناصیف به سوی او رفت و دو سال نزد او ماند. بعد پاتریك به «الزوق» منتقل شد. ناصیف كارش را رها كرد و به روستایش بازگشت و به مطالعه درس و سردون شعر پرداخت.
نزد امیر بشیر (1828-1840)
پس از مدتی امیر بشیر بزرگ –كه در جنگ ها و درگیری هایش با دشمنان پیروز شده بود- به مقرش بازگشت. شیخ ناصیف این فرصت را غنیمت شمرد و در قصیده ای طولانی او را مدح كرد. قصیده ای كه مملو از خیال و فرهنگ متأثر از روح متنبی وی است.
قصیده بر امیر بشیر خوش آمد و نگاهش متوجه این جوان طالب علم افتاد و او را به استخدام خود درآورد.
البته تا قبل از سال 1828 م_طبق گفته مورخان _از او دعوت به عمل نیاورد و در واقع پس از چهار سال او را به دربار خود فرا خواند.
اشعار ناصیف در مدح امیر به چاپ نرسیده است زیرا شاعر بنا به گفته پسرش ابراهیم یازجی به اشعار دوران نوجوانی اش اهمیت نمی داده است .
شیخ ناصیف در دیوان امیر واقع در« بیت الدین» به مدت دوازده سال باقی ماند.در آنجا با بسیار از وزرای دولت واشراف قوم و علمای زمان آشنا شد.تا اینکه سال نحس 1840برامیرلبنان سر آمد و انگلیسیها او را به «مالطه» تبعید کردند . اینچنین عرش مجد و بزرگی اش ویران شد و یارانش از جمله شیخ ناصیف از دورش پراکنده شدند .
لیکن با وجود اینکه شاعر در طول این مدت ملازم دربار این امیر بود اما فقط مدایح اندکی در شأن این امیر از او می بینیم . با اندک تفکری در می یابیم که شاعر خاص آن امیر کسی جز معلم «پطرس کرامه »نبوده است و شیخ ناصیف تمایلی به رقابت با وی نداشت اما به هر حال شیخ ناصیف در محافل ادبی و مناظرات شعری که امیر ترتیب می داده به میل آن امیر شرکت می جست. شاعر بزرگ فرانسوی « لامارتین » هنگام بازدید از قصر«بیت الدین»در مورد یکی از شعرای این قصر سخنی گفته که این سخن رافقط منطبق بر شیخ ناصیف می توان دید. و این نشان دهنده منزلت وی در آن زمان بوده است . لامارتین می گوید:«بین نویسندگان امیر آن موقع یکی از مشهورترین شعرای سرزمین های عرب وجود داشت و من پس از مدتی بر او شناخت پیدا کردم . زمانی که این شاعر هم به واسطه برخی اعراب سوریه با من آشنا شد و فهمید من هم از شعرای اروپایی هستم ابیاتی پر از زخارف و محاسن لفظی و تکلفات برایم فرستاد اما با این وجود در آن ابیات توانایی شاعر در این هنر و انسجام افکارش آنقدر با رزو برجسته بود که نمونه اش در اروپا اصلا قابل تصور نمی باشد و قابل قیاس هم نیست»
در بیروت(1840-1871)
پس از آنکه امیر بشیر از لبنان رفت شیخ ناصیف با خانواده اش به بیروت -پایتخت علم و شهر نهضت-رفتند.اودر آنجا با نویسندگان و شاعران مشهور ارتباط بر قرار کرد و با آنها به گفتگو و مجالست پرداخت.او همچنین به تحقیق و تالیف در زمینه تمامی علومی که عربها تالیفاتی در آن نگاشته اند مشغول شد . شیخ ناصیف بیشتر با علمای لبنان و نیز میسیونهای آمریکایی نشست و برخاست می کرد.در تاسیس«الجمعیه السوریه»به سال 1847دکتر «عالی اسمیت»را یاری کرد و به عنوان یکی از اعضای اصلی آن انتخاب شد . در واقع این تشکیلات بسیار شبیه مجامع علمی بود.
زمانیکه معلم «پطرس بستانی»مدرسه مشهور خود به نام «المدرسه الوطنیه»را به سال 1863 دایر کرد شیخ ناصیف در آنجا به تدریس پرداخت .او ارجوزه معروف خود در علم نحو را تدریس می کرد و تعداد زیادی از نوابغ نویسندگان و شاعر را پروراند.
همچنین وی در ویرایش لغت نامه بستانی به نام «محیط المحیط»شرکت جست هر چند تنها به ویرایش جلد اول آن موفق گردید .
در سال بعد وقتی که پاتریک «گریگوریوس یوسف»مدرسه پاتریکی را برای روم کاتولیک ساخت از شیخ ناصیف دعوت به عمل آورد.شیخ ناصیف در هر دو مدرسه تدریس می کرد .پس از آن وارد دانشکده آمریکایی شد و مدتی هم در آنجا مشغول تدریس گشت.او همچنین برآثاری که در چاپخانه آمریکایی چاپ می شد نظارت می کرد بخصوص بر چاپ کتاب مقدس که دکتر اسمیت و معلم پطرس بسبانی در سال 1847مستقیما مشغول ترجمه آن شده بودند.
سالهای تدریس برای او پیشامد خوبی بود زیرا موفق شد فرهنگهای مدرسه ای خود را تالیف کند.
آری شیخ ناصیف در این سالها بیشتر کتابهایش را تالیف کرد و بدانها و نیز به تدریس خوبش بسیار مشهور شد . نامش از کشوری به کشور دیگر می رسید و بزرگان ادب و شعر در شرق و غرب به او نامه می نوشتند و گاه قصاید مدحی از گوشه و کنار جهان عرب به دست او می رسید.
از مشهورترین کسانی که به او نامه می نوشتند می توان به « احمد فارس شدیاق » ، « مارون نقاش » « خلیل خوری» ، و« « ابراهیم احدب » اشاره نمود.
خانه شیخ ناصیف واقع در کوچه «البلاط»کنار مدرسه معلم پطرس بستانی مکان آمد و شد طالبان علم بود . علما از انحاء مختلف لبنان نزد او می آمدند و حتی دولتمردان نیز هر گاه گذرشان به بیروت می افتاد به دیدار او می رفتند و از حالش جویا می شدند.
ناصیف یازجی در بستر بیماری
در سه شنبه شب16مارس 1869این شاعر و نویسنده بزرگ متوجه سر گیجه و درد بسیار شدیدی درناحیه سر همراه با ضعف بینایی حتی ضعف در حافظه شد .به دنبال آن وی دچار سکته مغزی شد که پس از 36ساعت منجر به فلج شدن نیمه چپ بدنش گشت.
دانشجویان و مریدانش نگران شدند و ترسیدند شعله وجودش به خاموشی بگراید . تا اینکه بعد از چند روز شیخ بیدار شد و اندکی امیدوار شدند اما او نمی توانست سخن بگوید.
از جمله کسانی که در آن حالت نزد او حضور داشتند «سلیم دیاب »بود.او تصمیم گرفت بفهمد از نظر هوشی استادش چگونه است . پس از او درباره اعراب کلمه «یذهبن»در جمله «النسا یذهبن»پرسید.شیخ ناصیف فرمود دوات و کاغذی بیاورند و نوشت: «یذهب مبنی بر سکون و در موضع رفع است.نون در موضع رفع بنابر فاعلیت است و کلمه یذهبن در موضع رفع بنابر خبریت از «النسا»می باشد پس در این کلمه بنا از سه جهت و اعراب از سه جهت دیگر است».اینچنین صحت عقل شیخ محقق گردید و همگان از هوش او در عجب ماندند .مدت زمانی نگذشت که گره زبان شیخ گشوده شد و توانست سخن بگوید او در این حالت به کتابت ابیاتی که به نظم در آورده بود مشغول شد.
دو سال به همین روال گذشت تا اینکه به مصیبت دردناک مرگ فرزند جوانش «شیخ حبیب» در سال 1870دچار شد.
ناصیف برای این فرزندش که دارای اخلاق خوب و هوش سرشار و علم زیاد بود آرزوهای بزرگی داشت که یکباره همه بر سرش خراب شد.شیخ بر مرگ فرزند تاب نمی آورد به مدت یک ماه کامل بسیار محزون بود و گریه می کرد تا اینکه در فوریه 1871پس از یک سکته مغزی قوی با دار فانی وداع گفت.
در بیروت و لبنان غوغایی برخاست . همه اقوام و طوایف مختلف برای وداع با پیکرش هجوم آوردند . دانش آموزان در صف مقدم به خواندن نوحه ای سوزناک پرداختند . جنازه از کلیسا به «مقبره الروم»کاتولیک واقع در «الزیتونه»برده و در ضریح خاصی دفن گردید.